Ruchy litosfery prowadzą do powstawania wulkanów. Rodzą się one zarówno na powierzchni ziemi, jak i pod wodami oceanicznymi.
-
Jeśli pod płyty kontynentalne podchodzi płyta oceaniczna, powstaje tzw. subdukcja. Właśnie w ten sposób tworzą się wulkany na lądzie oraz powstają nowe wyspy, jako rezultat szeroko rozlewającej się bazaltowej lawy.
Subdukcja była początkiem dla tworzących się wysp Japonii, wulkanu Kluczewska Sopka na Kamczatce oraz innych wulkanów z „Pierścienia ognia”: Orizaba, Paricutin, Św. Helena, Rainier, Unzen oraz Fudżi-jama.
-
Jeśli w litosferze powstanie miejsce, przez które wydobywa się miejscowy wypływ lawy, powstają wyspy wulkaniczne.
Właśnie w taki sposób powstały Hawaje, z wulkanami Kilauea, Mauna, Kea oraz Mauna Loa.
-
Powstawanie wulkanów może wiązać się także z rozstępowaniem się płyt śródoceanicznych. Tak tworzą się wulkany podmorskie. Na lądzie, w strefie ryftowej, rzadka lawa rozlewa się na rozległym terenie.
Przykładami tak utworzonych wulkanów są Hekla i wulkany Wschodniej Afryki.
Erupcja wulkanów
W czasie erupcji na powierzchnię wydostają się trujące gazy, magma, substancje piroklastyczne i pary. Lawa osiąga temperaturę do 1400 stopni Celsjusza. Składają się na nią roztopione skały krzemianowe. Erupcje pod powierzchnią mórz powodują wyciek magmy bazaltowej. Lawa krzepnie i w efekcie powstają potężne spłaszczone skalne bryły.
Groźnym zjawiskiem jest erupcja materiałów piroklastycznych. Spadają na ziemię jako bomby wulkaniczne, mniejsze skały, nazywane lapilli oraz scoria. Najmniejsze cząsteczki lawy tworzą popioły wulkaniczne. Śmiertelnie niebezpieczne są spływające potoki piroklastyczne, złożone z popiołów i trujących gorących gazów, w skład których wchodzą pary wodne, dwutlenek węgla, wodoru, chlorowodoru, siarkowodoru, dwutlenku siarki, metanu i amoniaku. Opary zalegają w zagłębieniach terenu, zabijając wszystkie żywe organizmy. Nadmiar dwutlenku siarki może być powodem zmian klimatycznych, gdy na powierzchnię ziemi nie będą docierały promienie słoneczne.
Rozmiary kataklizmu przybiera przemieszczanie się chmur gorejących, których temperatury sięgają 1000 stopni Celsjusza. Przy szybkości 300 km/godz. osiągają wielkie odległości, zabijając na swojej drodze wszelkie życie. Miasto Sain Pierre na Małych Antylach nie oparło się gorejącej chmurze. W 1902 roku, w wyniku erupcji wulkanu Pelee, doszło do zagłady miasta. Zginęło wówczas 26 tysięcy ludzi. Erupcja Soufriere na pobliskiej wyspie Saint Vincent, była przyczyną śmierci 1,6 tysięcy ludzi.
Niszczycielska siłę mają również spływy błotne, nazywane laharami. Rwący błotny nurt porywa wszystko, na co natrafi. Nie ma przed nim ucieczki. Po wybuchu Wezuwiusza w 79 roku, błotna lawa zniszczyła miasto Herkulanum.
Jak powstają gejzery?
Tam, gdzie wulkany tracą swą moc, powstają gejzery. Strumienie wody i błota przeciskają się przez gorące skały, wytryskując na powierzchnię. Największe gejzery występują, np. na Islandii, w Parku Narodowym Yellowstone, w Japonii, w Nowej Zelandii i na Kamczatce. Woda wyrzucana jest z różną częstotliwością. Gorącą wodę wykorzystuje się do celów gospodarczych i leczniczych.
Najsłynniejszy gejzer na Ziemi to Old Faithful, z którego wydobywa się gorąca woda przynajmniej od stu lat, czyli od chwili odkrycia. Inne słynne gejzery to islandzkie Stori Geysir oraz Strokkur.